Haftanın Özeti: 247

Bilim, Yazılım, Donanım

Bir grup ABD’li araştırmacı, beyne direkt olarak video görüntüleri ileten bir implant sayesinde altı görme engelli bireyin görme yetisini kısmen düzeltti. Araştırmayı gerçekleştiren ABD’li ekip, her biri yıllardır tamamen görme engelli olan katılımcıların siyah ekranlı bir bilgisayara bakıp monitörün farklı yerlerinde rastgele çıkan beyaz karelerin yerini tespit etmelerini istedi. Denemelerin çoğunda katılımcılar beyaz karelerin yerini bulmayı başardı. Daha önceki biyonik göz geliştirme teşebbüslerinin hepsinde implant, gözün direkt içine yapılmaya çalışılmıştı. Bunun başarılı olması için hastanın çalışan göz sinirlerine sahip olması lazım. Ancak bu son gelişme, gözü tamamen denklemin dışında bıraktığı için daha çok gelecek vadediyor.

Bir grup araştırmacı, 10 yıl boyunca 2 bin 765 katılımcıyı izledikleri bir Alzheimer araştırması yaptı. Ekip, katılımcıların yaşam tarzlarını beş ölçüte göre değerlendirdi: beslenme biçimleri, egzersiz yapma alışkanlıkları, sigara içip içmemeleri, alkol tüketimleri ve bilişsel becerileri harekete geçiren aktivitelerle etkileşimleri. Daha sonra her bir faktöre puan verdiler. Araştırma sonucunda şu uygulamaların Alzheimer riskini yüzde 60’a kadar azalttığı görüldü:

• kırmızı et tüketimini azaltmak
• yürüyüş yapmak
• satranç oynamak ya da kitap okumak gibi zihni dinç tutan aktiviteler
• sigara içmemek
• alkol tüketimini günde bir kadeh şarapla sınırlamak

Duke Üniversitesi’nden Wouter Wolf ve meslektaşı Michael Tomasello, bir hayvanat bahçesinde yaşayan şempanzeleri ve şempanzelerin daha önce karşılaşmadığı bir insanı alıp, 1 dakikalık kısa bir video seyrettirdi. Videonun oynatıldığı bilgisayar ekranı bazen şempanze ve insanın birbirini görebileceği şekilde, bazen de sadece şempanzenin ekranı görebileceği şekilde yerleştirildi. Hayvanın videoyu seyrettiğinden emin olmak için göz takibi yapıldı. Deneyin ardından, eğer şempanze videoyu insanla birlikte seyrettiyse o insana daha çabuk yanaştığı görüldü. Daha sonra ikişerli şempanze gruplarıyla başka bir çalışma yapan ekip, birbirlerinin aynı videoyu seyrettiğini gören şempanzelerin, odanın aynı yerinde durma ve birbirlerini tımar etme ihtimalinin iki kat arttığını gördü. Birbirlerinin ne seyrettiğini görmeyen şempanzeler ise birbirlerini tımar etmedikleri gibi aralarından bazıları kavga etti. Belki de bu çalışma yeni nesildeki “Netflix & Chill” (bize gelsene film izleriz) kültürünü açıklamaya yardımcı olabilir.

Bilimciler, Çin’in güneyinde yer alan iki adadaki tüm sivrisinek popülasyonunu erkek sivrisinekleri kısırlaştırarak yok etti. Bu gelişme, sivrisinekler tarafından taşınan ölümcül hastalıklara karşı verilen savaşta önemli bir adım olabilir. Ada sakinleri başlangıçta projeye karşı mesafeliydi. Çünkü bilimciler genetiği değiştirilmiş sivrisinekleri adaya salmışlardı ve ada sakinleri yaşadıkları yerde bu kadar fazla sivrisinek olması fikrinden pek hoşlanmamıştı. Ancak deneyin sonunda sivrisinek ısırmalarının oranının yüzde 96’dan fazla azaldığını gören ada sakinlerinin fikri değişti.

Güney Avustralya’daki Flinders Üniversitesi’nde çalışan bir grup araştırmacı, ilk kez yapay zekaya aşı tasarlattı. Bu aşı, SAM (Search Algorithm for Ligands) adı verilen yapay zeka tarafından tamamen kendi başına üretildi. Denemeler sonucunda, SAM’in sadece insan bağışıklık sistemi için ilaçlar bulmakla kalmadığı, bulduğu ilaçların halihazırda kullanılan ilaçlardan daha iyi olduğu fark edildi. Daha sonra bileşenler, grip aşısının etkililiğini artırdığını doğrulamak için hayvanlar üzerinde test edildi. Bu teknik, milyonlarca Dolar tasarruf edilmesini sağladığı gibi normal ilaç keşif süreci için harcanan zamanı da azaltıyor.

Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde bu senenin başından beri devam eden Ebola salgını 2 bin 500 kişiyi etkiledi ve bunlardan 1665’i yaşamını yitirdi. Dünya Sağlık Örgütü Genel Müdürü Tedros Adhanom Ghebreyesus Ebola salgınının Ruanda sınırındaki Goma şehrine de yayıldığını ve Beni şehrindeki iki sağlık görevlisinin evlerinde saldırıya uğrayarak öldürüldüğünü söyledi. Ancak Dr. Tedros sadece Ebola’dan bahsetmekten utandığını belirterek ülkedeki kızamık salgınının yıl başından bu yana daha fazla insanı öldürdüğünü belirtti. 2019’da ülkede 100 bini aşkın kızamık vakası ile karşılaşıldı ve yaklaşık 2 bin kişi kızamık sebebiyle yaşamını yitirdi. Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde her yıl 50 binden fazla kişinin de sıtma sebebiyle yaşamını yitirdiğini hatırlatan Dr. Tedros, ülkedeki işlerinin sadece Ebola ile sınırlı olmadığını, söyledi. Şu anda ülkenin 26 bölgesinden üçünde Ebola vakaları görüldü. Kızamık salgını ise neredeyse ülkenin tamamına yayılmış durumda.

Singapur Üniversitesi’nde çalışan Benjamin Tee ve meslektaşları, insan sinir sisteminden bin kat daha hızlı şekilde sinyal gönderebilen yapay deri geliştirdi. Bu yapay deri, gelecekte protez organ kullanan kişilerin yaşamını kolaylaştırmak ya da robotların çevrelerini hissetmelerini sağlamak amacıyla kullanılabilir. Ekip, yapay deriyi robotik bir elin baş parmağında denedi. Derinin, robotun kahve fincanını kahveyi dökmeden kavrama becerisini artırdığı gözlemlendi.

Elon Musk’ın insan beynini bilgisayar arayüzüne bağlamanın yollarını aramak için kurduğu NeuraLink adlı şirketi, geliştirdiği cihazı insan beyninde denemek üzere ABD’deki düzenlemecilere başvurdu. Musk’ın söylediğine göre sistem, daha önce beyniyle bilgisayarı kontrol edebilen bir maymun üzerinde denendi. Şirket, odak noktasını şiddetli nörolojik hastalıklara sahip hastalara kaydırmak istediğini söylüyor. NeuraLink’in geliştirdiği cihaz, saç telinden daha ince esnek ipliklere bağlı 3 binden fazla elektrot içeren küçük bir çubuktan oluşuyor. Cihaz, bin kadar nöronun aktivitesini gözlemleyebiliyor. Şirkete göre bu sistemin avantajı, beynin belirli bölgelerini hedef almak için kullanılabilmesi. Böylece cerrahi işlemler daha güvenli hale gelebilir.

Agent Smith adıyla anılan bir virüsün, bulaştığı akıllı telefonlardaki uygulamaların yerine kendi uygulamalarını yüklediği tespit edildi. Yaklaşık 25 milyon mobil cihaza bulaşan virüs, telefonlarda sık kullanılan WhatsApp gibi uygulamaları kendi versiyonuyla değiştiriyor ve kullanıcılara reklam göstermeye başlıyor. Böylece virüsün geliştiricileri, normalde ücretsiz ve reklamsız olan uygulamalar üzerinden para kazanıyor. Şimdilik sadece kullanıcıların deneyimini olumsuz etkileyen bu virüs aslında çok daha tehlikeli amaçlarla kullanılabilir. Aynı yöntemle banka uygulamalarının değiştirilmesi, kullanıcıların banka hesaplarına giriş bilgilerinin ele geçirilmesini sağlayabilir. Güvenlik uzmanları, kullanıcılara güvenilir uygulama mağazaları dışındaki yerlerden uygulama indirmemelerini tavsiye ediyor.

Alphabet’in alt şirketi Wing LLC tarafından geliştirilen OpenSky adlı uygulama, dronların hava trafiğini kontrol etmeyi amaçlıyor. Kullanıcılar uygulama üzerinden bir rota seçip uçuş planlayabiliyor. Uygulama kullanıcıları dron uçurmanın yasak olduğu noktalar (havalimanları, spor etkinlikleri vs.) hakkında uyarıyor. Ücretsiz olarak kullanılabileceği belirtilen uygulama, dron kullanımının artmasıyla oluşacak hava trafiğinde kazaları engellemek istiyor. Uçakların hava trafiği devletler tarafından kontrol ediliyor ancak dronlar için bu sistemin özel şirketler tarafından geliştirilmesi planlanıyor. OpenSky şu anda sadece Avustralya’da Android ve iOS cihazlara indirip kullanılabiliyor.

Yılın bu dönemi Fransa’da Tour de France yani Fransa Bisiklet Turu demek. 6 Temmuz’da başlayan Tur, Hélicoptères de France şirketinin özel hazırladığı helikopterler, kameraman pilotlar ve sıra dışı tekniklerle yapılıyor. Helikopterlerin kaydettiği görüntüler eş zamanlı olarak önce bir uçağa, ardından da parkurdaki alıcı araçlara ve uydulara iletiliyor. Bu sayede biz izleyenlerin televizyondan takip ettiği yayın minimum gecikmeyle aktarılmış oluyor. Özel eğitimlerden geçen pilotların bu heyecanı sevdiğinden bahseden şirket CEO’su Jean-Marc Généchési, dünyada en çok takip edilen üçüncü spor organizasyonunun çekimlerinin başlı başına bir spor olduğunu söylüyor.

Birleşik Krallık’ta teknoloji şirketleri, yazılım ve veri analizi alanında kalifiye eleman bulmakta sıkıntı çekiyor. Ülkede Java ve Python gibi popüler yazılım dillerine hakim çalışan bulmak oldukça güç. Harvey Nash and KPMG tarafından yapılan bir araştırmada, büyük şirketlerin yaklaşık üçte ikisinin bilişim müdürleri, eleman bulmakta zorlandığını belirtirken, eleman açığının son dönemde Londra’nın dışına da taştığı kaydediliyor. Macnhester ve Leeds gibi şehirlerde de veri analisti, teknoloji yöneticisi, siber güvenlik uzmanı gibi görevlere getirilecek çalışan bulmak çok zor. Bilişim bütçeleri 250 milyon Sterlin’in üzerinde olan şirketlerde ise teknoloji uzmanları tabiri caizse kapışılıyor. Bu şirketlerin yüzde 74’ü boş pozisyonlara eleman bulmakta zorlandıklarını ve mevcut çalışanları da ellerinde tutamadıklarını söylüyor.

Google, sistemlerinde hata bulabilen yazılımcılara verdiği ödülleri artırdığını açıkladı. 2010 yılında başlatılan Chrome Güvenlik Açıkları Ödül Programı ve Google Play Güvenliği Ödül Programı dahilinde daha önce bulunan basit açıklara 5 bin Dolar ödül verilirken şimdi bu ödül 15 bin Dolar’a çıkarıldı. Ayrıca yüksek kaliteli raporlara verilen 15 bin Dolar’lık ödül de 30 bin Dolar’a çıktı. Güvenlik araştırmacılarının bu ödülleri alması için Google Chrome, ChromeOS ve Google Play’de bulunan açıkları keşfetmeleri gerekiyor. Google 2010 yılından bu yana bu ödül programları dahilinde toplam 15 milyon Dolar’ın üzerinde para dağıttı.

ABD’de astronotlar Neil Armstrong, Buzz Aldrin ve Michael Collins’in Ay’a gönderilmesinin 50. yılı kutlandı. 16 Temmuz 1969 tarihinde fırlatılan Apollo 11 uzay aracının Ay modülü Eagle, 76 saatlik yolculuğun ardından 20 Temmuz 1969’da Ay yüzeyine inmişti. Neil Armstrong modülden çıkan ilk astronot olarak Ay’a ayak basan ilk insan unvanını almış ve bu sırada söylediği “Bir insan için küçük ama insanlık için büyük bir adım” sözleriyle akıllara kazınmıştı. Armstrong’un ardından Ay’a inen Buzz Aldrin, Ay’a ayak basan ikinci insan olmuştu. O görevde kapsülden çıkmayan Michael Collins ise o anları anlattığı bir video ile Google’a doodle oldu. Videoyu aşağıdan izleyebilirsiniz:

NASA, gelecekte başka gezegenleri sıkça ziyaret etme ihtimalimizi göz önünde bulundurarak uzayda yiyecek yetiştirme çalışmalarına başladı. Bu amaçla Uluslararası Uzay İstasyonu’nda acı biber yetiştirilecek. NASA Bitki Fizyoloğu Ray Wheeler “Uzayda kullanacağımız kontrollü ortamlarda yetiştirmek üzere hem çok büyümeyen hem de verimli olan başka bitkiler de araştırıyoruz. Uzayda biber yetiştirmenin başka faydaları da var. Mesela astronotlar uzayda yedikleri yemekleri biraz daha tatlandırabilecekler. Ayrıca biber, C vitamini açısından zengin bir meyve. C vitamini uzaydaki beslenme biçimi açısından önem arz ediyor.” şeklinde bir açıklama yaptı.

SpaceX Salı günü yaptığı denemede Starhopper adlı uzay aracının motorlarını ateşleme testine tabi tuttu. Ancak test sırasında yaşanan yakıt sızıntısı sebebiyle roket bir anda alevler içinde kaldı. Elon Musk daha sonra yaptığı açıklamada uzay aracının test sonrasında herhangi bir kalıcı hasar almadığını belirtti. Bir aksiyon filminden çıkmış gibi görünen patlamaları, 4K çözünürlük ve ağır çekim seçeneğiyle YouTube üzerinden izlemek mümkün.

Özet Başlıkları

1. Türkiye ve dünyadan güncel gelişmeler.
2. Bilim, teknoloji, yazılım, donanım.
3. Dijital girişimler, yatırımlar, web siteleri.
4. Dikkat çeken tasarımlar, inovatif ürün ve hizmetler.
5. Sinema, TV, kültür/sanat gelişmeleri.