Haftanın Özeti: 53

Bilim / Yazılım / Donanım

Yazılım, donanım, bilim, teknoloji, uzay ve ötesi.

• Çin, 2020 – 2025 yılları arasında dünyanın en büyük çarpıştırıcısını inşa etmeye başlayacak. Projenin tasarımı 2016 sonunda tamamlanacak. EK BİLGİ: Bu konudaki liderlik henüz ‘Büyük Hadron Çarpıştırıcısı‘ olarak bildiğimiz sistemle Avrupa kurumu CERN’de bulunuyor.
• Uluslararası Uzay İstasyonu gökyüzündeki en gelişmiş insan yapısı. Fakat son haberlere göre içindeki insanlar yüzünden mikroba bulanmış durumda. Mars’ta bir insan kolonisi kurma hevesindeki NASA’nın gündemindeki konulardan biri de bu. Başka gezegenlere bedenimizde taşıdığımız mikrop ve bakterilerimizi bulaştırmamız neye yol açacak? Ya da ‘oralarda’ hiç bilmediğimiz -olası- bakteri ve virüsler bizi nasıl etkileyecek?

• Mars’ta insan yerleşimi kurma niyetinde en büyük muamma bunun gezegenin tam olarak neresinde gerçekleşeceği. Brown Üniversitesi gözlemleri doğrultusunda Deuteronilus Mensae adını verdiği alanı en makul başlangıç noktası olarak belirlendi. Dünya yüzeyine benzerlik taşıyan bölge donmuş su rezervi açısından da ‘bereketiyle’ dikkat çekiyor.

• Rusya, Avrupa’nın da katkılarıyla Luna 27 adlı projeyle Ay’a insan yollamayı hedefliyor. 2030 yılından önce tamamlanması hedeflenen seyahat Avrupa Uzay Ajansı ve (Rusya’daki muadili) Roscosmos ortaklığında geliştirilecek. Amaç Ay’da kalıcı bir üs kurmak.

• Geçtiğimiz Pazar günü Türkiye ertelenen kış saati uygulamasının kaosuna teslim oldu. 1 Kasım Genel Seçimleri sebebiyle kış saatine geçişin ertelenme kararından habersiz kimi uygulama, işletim sistemi ve cihazlar internetten aldığı bilgi uyarınca normal düzende güncelleme yapınca milyonlarca kişi yanlış bir zaman dilimi içine düştü. Zaman yönetimi konusunda internete ne kadar bağlı olduğumuzu hatırlatan bu gerçeğin küresel boyuttaki kabus senaryosu ise neyse ki yaşanmadan çözüldü. Boston Üniversitesi’nden Sharon Goldberg (ve ekibi) internet üzerinden milyarlarca cihaza zaman bilgisini yollayan NTP (Network Time Protocol / Ağ Zaman Protokolü) ağında ciddi bir güvenlik açığı bularak sessizce kapattı. Hackerlar tarafından keşfedilemeden düzeltilen bu açık, milyarlarca cihazların zaman ayarının değiştirilebilmesine olanak sağlıyordu.

• ABD Deniz Kuvvetleri hafta boyunca Rusya’ya ait denizaltıların okyanus dibindeki internet veri kabloları etrafındaki hareketliliğini takip etti. Sebebi anlaşılmamakla birlikte Rus denizaltı faaliyetinin gözlemlendiği Kuzey Denizi’nde Rus casus gemilerinin de yer alması tedirginliğe yol açtı. Rusya’nın olası bir çatışma / gerilim durumunda kullanmak üzere paralel bir hat çektiğini iddia eden de var, mevcut hatlara saplama yaparak ABD trafiğini denetlemeye çalıştığını öne süren de. En büyük endişeyse tamiratın çok zor olacağı derinlikte veri kablolarına yapılacak bir sabotaj.

• ABD Hava Kuvvetleri 2012 yılından bu yana yeni bir hayalet uçak projesi üstünde çalışıyor. Northrop Grumann’ın 55 milyar dolar bedelle aldığı ve toplamda 100 milyar dolara çıkması öngörülen proje radara yakalanmayan uzun menzilli bir bombardıman uçağı geliştirmeyi hedefliyor. İsmi henüz belli olmayan ve her biri 810 milyon dolara mal olacak uçağın 2025 yılında kullanıma sunulması planlanıyor.

• Avrupa Birliği bu hafta yayınladığı bir bildiriyle ABD’nin Ulusal Güvenlik Teşkilatı NSA’de çalışırken kurumun yasadışı küresel dinleme faaliyetlerini basına sızdırdığı için ülkesi ABD tarafından casusluk suçlamasıyla yargılanan Edward Snowden’e atfedilen bütün suçlamaları düşürdü. EK BİLGİ: ABD yönetiminden kaçma sürecinde Snowden, Almanya, Hollanda ve Norveç’in de aralarında bulunduğu 21 ülkeye siyasi sığınma başvurusunda bulunmuş ancak reddedilmişti. Sonunda -2013 yılında- başvurusunu kabul eden Rusya’ya sığındı. Halen bu ülkede bilinmeyen bir adreste yaşıyor.

Hearing reports EU just voted 285-281, overcoming huge pressure, to cancel all charges against me and prevent extradition. Game-changer.

— Edward Snowden (@Snowden) October 29, 2015

• “Devlet için şeffaflık, bizler için mahremiyet!”. Bu slogan da Wikileaks sitesinden paylaştığı belgelerle dünyayı değiştiren ve uzun süredir sığındığı Ekvador’un İngiltere Başkonsolosluğu’nda tutsak hayatı yaşayan Julian Assange’dan. İspanya’da milyonların hayatını karartan ekonomik krizin sorumlularını tespit edip mahkemeye çıkartmak için çabalayan 15MpaRato‘nun kurucularından Simona Levi bu cümleden yola çıkarak devlet ve vatandaşın internet ile değişen demokrasi anlayışına, hak ve uygulamalarına bakmış.

• İngiltere İnternet Güvenlik Bakanı Baroness Shields devlet takibini imkansız hale getiren iMessage, Telegram, WhatsApp gibi uçtan uca kriptolu iletişim sistemlerinin engellenmesini talep etti. Shields bu uygulamaların en azından istihbarat servisleri için bir (açık) arka kapıya sahip olmasını istiyor.
• Tam da bu tartışmanın ortasında anonim internet protokolü TOR kriptolu bir mesajlaşma uygulamasını duyurdu.

• IBM başvurduğu bir patentle kırılması neredeyse imkansız bir güvenlik mekanizmasını cep telefonlarımıza entegre etmeye çalışıyor. Sistem cep telefonlarının hareket sensöründen alınan bilgilerinden kripto anahtarları oluşturmayı temel alıyor.
• ABD’de yürütülen bir araştırmada Imlygic virüsünün kanser hücrelerine saldırarak yok ettiği ortaya çıktı. İlaç sektöründe ABD’nin en üst kurumu olan FDA’den de onay alan virüsle aynı adı taşıyan ilaç yüksek dozda canlı ve bulaşıcı Imlygic virüsü içeriyor. Cilt kanseri vakalarında denenen bu tedavi yöntemi tümöre dönüştüğü için savunma mekanizması etkisiz hale gelen hücrelere saldırarak parçalıyor. Dahası bağışıklık sistemini uyararak ‘Bordo Berelileri’ göreve çağırıyor. Vücudun geleneksel mekanizmalarının da desteğini alan virüs bu sayede kanseri yok ediyor. Yan etkileri kemoterapi gibi geleneksel tedavi yöntemlerine kıyasla yok denecek kadar az. Henüz kesin olmayan  detay bu silahın sadece bulaştırıldığı bölgede mi yoksa vücut içinde denk geldiği bütün kanser oluşumlarında mı etkili olduğu.

• Florida Üniversitesi’nden bir grup Bilimci karbondioksiti su ile birleşerek bikarbonata çeviren Thiomicrospira adlı bir enzim keşfetti. Türkçeleştirecek olursak derin denizlerde yaşayan bir bakteri sayesinde fabrikaların, kara, deniz ve hava araçlarının atmosfere saldığı ve doğanın (iklimin) dengesini bozan karbondioksit bu sayede kontrollü bir şekilde temizlenebilecek.

• Waterloo Üniversitesi’nden bir grup bugün elektrikli otomobillerden mobil cihazlara kadar geniş bir yelpazede kullanılan lityum-iyon pillerin performasını dramatik ölçüde arttırmanın yolunu buldu. Keşfin temelini mevcut pillerde kullanılan grafit yerine silikon kullanımı oluşturuyor. Ulaşılan performans artışı yüzde 300. Bir diğer gelişim şarj etme süreçlerinde. Ölçümlerde 2 bin 275 seferde yüzde 99,9 verimle şarj gerçekleştirildi. Yüzde 40-60 arası kapasite artışı vaat eden yeni teknoloji özellikle elektrikli otomobillerin menzilini belirgin oranda arttıracak.
• Cambridge Üniversitesi Bilimcileri ise lityum-oksijen tabanlı bir pil icat etti. Bu pil günümüzde kullandığımız lityum-iyon pillere kıyasla 10 kat fazla enerji depolayabiliyor ve yüzde 90 daha verimli çalışıyor.
• Samsung da bu hafta bükülebilir pillerini tanıttı. İnsan bedeninin her kıvrımına göre şekillenebilen bu piller giyilebilir cihazlarda kullanılacak.

• İngiltere’deki Sussex ve Bristol Üniversiteleri ortaklığıyla geliştirilen 64 mini hoparlörlü cihaz oluşturduğu ses dalgalarıyla etrafındaki cisimleri hareket ettirme; hatta havalandırma özelliğine sahip. Üstünde çalışılan daha büyük ölçekli versiyonu bir futbol topunu 10 metre uzaklıktan kaldırabilecek. Sağlık alanında kullanımı planlanan buluşun savunma alanındaki senaryolarını tahmin etmek de zor değil.

• Saç dökülmesi birçok erkeğin korkulu rüyası. Saç ekimi yaygın bir çözüm olarak ucuzlayıp kolaylaşsa da çoğu kişi için hem zahmetli hem de ayrı endişe ve korkuları tetikliyor. Columbia Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde gerçekleştirilen bir araştırma projesinde bağışıklık sistemini tedavi etmek için kullanılan bir enzim ailesinin ağız yoluyla alınması durumunda bölgesel kelliğin ortadan kalktığı ortaya çıktı. Fareler üstünde yapılan deneyde kelleştirilen deneklerin tüyleri 10 gün gibi bir sürede yeniden çıktı. Konunun detay ve sonuçlarını aşağıdaki videoda (hayatımda gördüğüm en ‘saçlı’ kadının ağzından) izleyebilirsiniz.

• ABD / Florida’da yaşayan bir çift Apple’a 5 milyon dolarlık dava açtı. Gerekçe: Apple’ın mobil işletim sistemi iOS’in dokuzuncu sürümüyle gelen Wi-Fi Assist hizmeti. Wi-Fi Assist, kablosuz internete (wifi) bağlıyken sinyal zayıfladığında bağlantınızı kesintiye uğratmamak ya da performansını düşürmemek için cihazı mobil operatörün data hattına çeviriyor. William ve Suzanne Phillips, Apple’ın kullanıcıları bu hizmet ve maliyetlerine yönelik yanlış bilgilendirdiğini iddia ediyor.
• Amino Labs şirketi tarafından tanıtılan Amino One, isteyen herkesin ev koşullarında dahi hücre yaratıp büyütmesini mümkün kılıyor. Sentetik biyoloji alınında yeni bir çağı başlatabilecek ürün hücreleri besleme ve DNA’sını değiştirme dahil birçok müdahaleye imkan veriyor. 500 dolarlık ilk seri tükendi. Şu an 1.100 dolar.

• Pennsylvania ve Michigan Üniversitesi 50 sigara tiryakisi üstünde yürüttüğü bir çalışmayla 800 bin tiryakiye yönelik sigara bırakma kampanyasının başarı oranını hesaplayabildi. Projenin hedefi sigara bağımlılarına yönelik ‘bırakma’ kampanyalarında en çok hangi fotoğraf ve mesajların etkili olduğunu ölçmekti. Beynin bu konuda kararını etkileyen MPFC bölümüne yönelik yapılan ölçümlerde 40 fotoğraf üstünden etkiler ölçüldü. Sonuca göre sigaranın zararlarına yönelik mesajlar izleyicileri savunmaya zorladığı için yeterince başarılı olamıyor. Buna karşılık tavsiye yöntemi istenen sonuca çok daha fazla yardım ediyor.

• 2013 yılında wifi sinyalleriyle duvarların ardındaki insanları tespit etmenin yolunu bulan MIT Üniversitesi bu hafta yine wifi sinyallerini kullanarak kişilerin kimlik tespitini yapabildiğini duyurdu. RF-Capture adı verilen teknoloji cep telefonundan 10 bin kat daha düşük güçte sinyalle insan varlığını tespit edip ayrıştırabiliyor.

• Adını anmışken notlarımıza ekleyelim; birçok proje grubu altında dünyanın en önemli inovasyonlarının kaynağı MIT Media Lab bu hafta 30 yaşını doldurdu.

• Avustralya’da Dışişleri Bakanlığı öncülüğünde düzenlenen bir hackathon’da vatandaşların pasaport ve benzeri bir kimlik taşıma zorunluluğu olmadan seyahat edebilmesini mümkün kılacak bir çözüm geliştirdi. Sözkonusu dijital pasaport altyapısında vatandaşların biyometrik bilgilerini de içeren tüm kimlik verileri bulutta (internette) saklanacak. 2005 yılından bu yana e-Pasaport altyapısı kullanan ve dünyanın en güvenli pasaportuna sahip olmakla övünen Avustralya bu sistemi (kabul edilirse) bir seçenek olarak kullanıma sunulacak.
• Dünyanın en büyük bilişim şirketlerinden IBM, daha çok iklim odaklı TV yayınları, web sitesi ve hava durumu uygulamalarıyla tanınan Weather Company’yi 2 milyar dolara satın aldığını açıkladı (satış TV kanalını kapsamıyor). IBM’in amacı şirketin yıllara dayanan iklim bilgilerini kendi yapay zeka ve öngörü uygulamalarına entegre etmek. EK BİLGİ: Weather şirketi her gün 100GB hava ve iklim bilgisi topluyor.
• Makina öğrenimi (machine learning) ve yapay zeka birleşiminin nelere kadir olduğunu anlayabilmek için bu sistemi büyük miktarda dijital veriyle beslemek gerek. Böyle bir çağda en bol kaynak belli: selfieler. Peki makinalar milyonlarca ördek suratı nasıl yorumluyor dersiniz? Şöyle.

• Uygulama geliştirci Simon Gladman hayatımıza iPhone 6S ile giren force-touch (parmağın ekrana basış şiddetini algılama) teknolojisini yaratıcı bir kullanım alanına çevirmiş.

• Kitle fonlama sürecini başarıyla tamamlayan Skreens, giderek büyüyen televizyon ekranlarımızı aynen bilgisayarımızda olduğu gibi pencerelere bölmeyi (böylece ‘ikinci ekran’ terimini de tarihe gömmeyi) hedefliyor. Dizi izlerken Twitter akışına bakmak ya da oyun oynarken TV’deki canlı spor karşılaşmasını takip etmek birkaç tıklamayla mümkün. Üstelik bütün içerik ve ölçekleri özel uygulamasıyla basitçe yönetebiliyorsunuz.

• Noteslate şirketinin Shiro kodlu tableti not tutma tutkunları için e-mürekkep tabanlı çözüm sunan ilk örnek olarak dikkat çekiyor. Işıkta parlamama, yüksek çözünürlük, çok düşük pil tüketimi gibi avantajlarıyla bilinen e-kağıt teknolojisi kullanan Shiro 200 dolar etikete sahip. 6,8 inçlik ekran 1080 x 1440 piksel çözünürlük ve 16 gri tonunu destekliyor (ayrıca dünyanın en kötü ürün tanıtım videosuna sahip).

• Nokia, akıllı trafik sistemine yönelik yeni bir girişim başlattı. Finlandiya’da denenen Coop adlı sistem cep telefonu kullanıcılarından ve akıllı araçlardan topladığı anonim bilgiyle trafik, kaza, yol durumunu saniyeler içinde sürücülere raporluyor.
• USB üstünden şarj olarak 65 saat çalışabilen 5,000 mAh pilli Luxor 2, el feneri alanında yeni bir sayfa. Onu benzerlerinden ayıran detay hareket sensöründen aldığı destekle aydınlatılmak istenen alan ya da objeye yönelik ışığı dinamik olarak yoğunlaştırabilmesi. Diğer ayrıcalıklarıysa videosunda.

https://www.youtube.com/watch?v=6fwC_c3OfP0

• Apple mali yılının son üç aylık rakamlarını açıkladı. Sonuçlar dudak uçuklatıcı. Buna göre firma son üç ayda 51,5 milyar dolar ciro ve 1,1 milyar dolar net kar elde etti. Gelirin büyük bölümü 48 milyon satışla iPhone 6S’ten. Özetle firma 234 milyar dolar ciroyla 2015 yılında kendi rekorunu kırdı. 2016’nın ilk 3 ayında 77,5 milyar dolarlık gelir hedefleniyor.
• iPhone 6S’in ardından şimdi herkesin gözü iPhone 7’de. Forbes’tan Gordon Kelly’nin derlediği bilgilere göre ekrana dokunuş şiddetine göre farklı işlevlere kavuşabilen 3D Touch sonrası en büyük devrim ön yüzeydeki ‘home’ düğmesinin kalkması olacak. Böylece kasa boyutunu değiştirmeden ekran alanı büyüyebilecek. Öngörülen bir diğer yenilik şu ana kadar yüksek maliyeti sebebiyle sadece Vertu markalı telefonlarda kullanılan safir kristal ekranlar. Tahminler arasındaki bir diğer değişiklik milyonları sevindirecek bir alanda: pil ömrü. Söylentilere göre Apple iPhone 7’de aynen yeni nesil Macbook’larda olduğu gibi pil ömründe belirgin bir iyileştirmesi yapacak.
• Wristly raporuna göre Apple’ın akıllı saati Apple Watch kullanıcılarının yüzde 96’sı cihazından memnun. Dahası, yüzde 11’i saatiyle beraber yatıyor (Apple Watch’un pili normalde ancak 1 tam gün dayandığı için gece çıkarılıp şarj edilmesi gerekiyor).

• Wileyfox, Cyanogen 2.1 işletim sistemi kullanan Storm kodlu yeni telefonunu tanıttı. Cihaz dijital mahremiyete yönelik özellikleriyle dikkat çekiyor. Ekran koruyucunun açılması için PIN kodunu girdiğiniz tuş diziliminden numaranızı gizleme ve spam engellemeye kadar birçok detay kullanıcıyı koruyan şekilde ayarlanmış. Telefon (Chrome’dan 1,6 kat hızlı ve 1,2 kat daha az enerji tüketen) yine Cyanogen imzalı bir web tarayıcısı kullanıyor. 5,5 inç ekranlı cihaz 1,5GHz hızında 64 bitlik 8 çekirdekli işlemci, 2500mAh pil ve 20 megapiksel arka / 8 megapiksel ön kameraya sahip.

• İddialara göre Google da Apple gibi kendi işlemcisini üretmek üzere çalışıyor.
• California Üniversitesi tarafından görme engellilere özel geliştirilen bir donanım, algılayıcılar ile sesin kesişiminde sanal bir görsellik sunuyor. Etrafta algıladığı cisimleri sese çeviren cihaz obje ve mekanların zihinde canlandırılmasını kolaylaştırıyor. vOICe adlı cihaz kameraya bağlı küçük bir bilgisayardan oluşuyor. Parlak objeler yüksek ses ve frekanslarla, karanlıklarsa daha düşük seviyeli ses ve frekanslarla temsil ediliyor.

• ABD / Oregon Üniversitesi ve Almanya / Münih Teknik Üniversitesi işbirliğiyle geliştirilen ATRIAS adlı robot emsallerine kıyasla enerjiyi üç kat daha verimli kullanıyor. İnsan yürüyüşünü taklit eden robot ordu, itfaiye ve günlük işlere yönelik ihtiyaçlarda hizmet verebilecek. EK BİLGİ: Çalışma ABD’nin savunma teknolojileri üstünde çalışan DARPA tarafından da destekleniyor.

• Ockel Sirius B avuçiçi kadar boyuyla Windows 10 yüklü bir bilgisayar. Klavye, fare ve monitörü taktığınızda eksiksiz bir sisteme dönüşüyor (150 dolar).

• Samsung bu hafta tanıttığı Galaxy View ile tablet sınırlarını zorladı. 18,4 inçlik Full HD ekranlı tablet medya tüketimi konusunda benzersiz bir tecrübe vaat ediyor. Android 5,1 kullanan cihaz 8 çekirdekli 1,6GHz hızında işlemciye ve 5,700mAh pile sahip. Ancak bu kadar büyük ekran beraberinde doğal olarak bir ‘yük’ de getiriyor. 2,65 kilo çeken Galaxy View, kelimenin tam anlamıyla ‘ağır’ (ABD satış fiyatı 600 dolar olarak belirlendi).