Palmira yeniden inşa edilmeli mi?

Palmira antik kenti, günümüzde Suriye sınırları içinde bulunan eski bir Roma yerleşimi. Çölün ortasında bir vahaya kurulan bu yerleşim yeri, yüzyıllar boyunca bölgeden geçen yolcular ve kervanlar için bir sığınak olmuş. Pek çok farklı kültürden insanı ağırlayan antik kent bir hoşgörü merkezi olarak günümüze kadar ulaşmış.

Ancak, halen devam etmekte olan Suriye iç savaşı sırasında IŞİD bu antik kenti yağmaladı. Bu sırada bölgeyi korumaya çalışan pek çok kişi IŞİD tarafından öldürüldü. Tarihi eserler havaya uçuruldu ve Palmira tanınmaz hale geldi. Şehir şu anda IŞİD işgalinden kurtarıldı ancak ne yapılması gerektiği konusunda pek çok farklı görüş var.

Antik kenti eski haline getirmek isteyen pek çok insan var ve bu insanlar çalışmalara devam etti. Yurt dışında mülteci kamplarında kalan Suriyeliler eski fotoğraflardan ve hatıralarından yola çıkarak şehrin üç boyutlu modellerini yaptı. Suriyeli sanatçılar bölgede yaşanan vahşeti konu alan sanat eserleri üretti. Uluslararası örgütler de bu çabalara dahil oldu. Birleşmiş Milletler’in uydu fotoğrafı analiz ekibi UNOSAT, uzaydan çekilen görüntüleri inceleyerek Palmira’daki tahribatın boyutlarını ortaya koydu. Suriyeli sivil toplum kuruluşu APSA üniversitelerle işbirliği yaparak bölgeyi inceledi.

Üç boyutlu restorasyon ve etik

New Palmyra ve Palmyra 3D Model gibi gruplar ise üç boyutlu yazıcılar ile bölgenin modellerini yaptı. Oxford Dijital Arkeoloji Enstitüsü’ndeki ‘Million Image Database Project’ bunu bir adım daha ileriye götürerek Palmira’yı, üç boyutlu yazıcılarla yeniden inşa etmeyi amaçlıyor. Ortadoğu’dan gönüllülere üç boyutlu kameralar vererek bölgenin fotoğraflarını çekmelerini isteyen proje, çimento bazlı üç boyutlu yazıcılar kullanarak şehrin restorasyonunu yapmak istiyor.

Ancak bu noktada restorasyonun etik değerleri tartışma konusu haline geliyor. Çünkü Palmira’nın eski haline döndürülmesi, bölgede bir IŞİD yağmasının yaşandığına dair bir iz kalmaması anlamına gelebilir. Burada bulunan ve IŞİD’e karşı savaşan hatta antik şehri korumaya çalışırken öldürülen insanlar da hiçe sayılmış olabilir.

Ayrıca bu tarz tarihi bölgelerin, sadece turistlerin gözüne hoş gelmesi için eskiden olduğu haline döndürülmesi kimi çevrelerce doğru bulunmuyor. Bazıları da savaş hala devam ederken ve insani yardıma ihtiyaç duyulurken restorasyona yoğunlaşmanın da doğru olmadığını düşünüyor.

Palmira dünya tarihi açısından önemli bir şehir olabilir. Ancak konu ile ilgili son kararı, bölgede yaşayan, uzun yıllar boyunca bu şehri koruyan, hatta bu şehir için yakınlarını kaybetmiş olan Suriye halkı verecek.