Cizre, El-Cezeri, robotik ve sibernetik

Yaklaşık 900 sene önce Cizre'de doğan El Cezeri'nin yaptığı otomatik makineler günümüz mekanik ve sibernetik bilimlerinin temel taşlarını oluşturuyor.

Haber Özeti

Tam Sürüm

1136 Cizre doğumlu El-Cezeri; ya da tam adıyla ‘Ebû’l İz İbni İsmail İbni Rezzaz El Cezerî’, İslam’ın altın çağında yaşamış önemli bir Müslüman Bilimci ve Mühendis. Sibernetiğin ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilen El-Cezeri’nin Leonardo da Vinci’ye ilham kaynağı olduğunu savunanlar dahi var. Dünya bilim tarihi açısından bugünkü sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan ilk bilimci Cezeri’nin tasarladığı ve yaptığı otomatik makineler günümüz mekanik ve sibernetik bilimlerinin temel taşlarını oluşturuyor.

Bugüne kadar ulaşan ve bilim dünyasında çığır açan Kitab-ül Hiyel adlı bir yazılı eseri de bulunuyor.

El-Cezeri’nin en önemli eserleri arasında mekanik saatler geliyor. Bu saatleri oluştururken hidro-mekanik etkilerle denge kurma yöntemini kullanarak günümüzde bile görenleri hayran bırakan karmaşık sistemler oluşturmayı başarmış. Birçok tekniği kullanarak ortaya karmaşık, mekanik araçlar çıkaran El-Cezeri, imalat öncesinde çizim ve maketlerle hesaplamalarının sağlamasını yapıyordu.

Saatlerinin en meşhuru ise çalışma şekli ve mekanizmasıya gören herkesi etkileyen Fil Su Saati.

Meraklısı için Fil Su Saati'nin çalışma prensibi

Saatin yapısını filin sırtında kare biçiminde bir kürsü, kürsünün köselerindeki sütunlar üzerinde bir hisar, hisarın üzerinde küçük bir kubbe, kubbenin üstünde de bir kuş bulunan bir fil oluşturur. Hisarın filin başı yönündeki tarafında bir balkon, balkonda oturan bir adam, adamın sağında ve solunda iki şahin, balkonun sütunları arasında uzanan ve üzerine iki yılan sarılmış bir mil, kürsünün orta kısmında bir yarım küre ve üzerinde elinde kalem tutan bir kâtibin oturduğu platform, platform üzerinde 7 buçuk dereceye bölünmüş bir yay bulunur.

Filin boynunda ise oturan ve sağ elinde balta sol elinde sopa tutan bir bakıcı ve filin boynunun iki yanında iki vazo bulunmaktadır. El Cezire’nin dehası yarım saatlik çevrim süresinin kasenin dibindeki delikle hassas ayarlayabilmesinde yatıyor. Kurduğu mekanizmada delikli bir kase bulunuyor.

Saatte yer alan delikli kase, filin karnına yerleştirilen bir su tankının içinde yüzüyor. Suyla dolan kap yavaşça batarak yana yatıyor. Bu esnada da kendisine bağlı üç ipi çekiyor. Bu üç ip, teker teker bırakılan otuz tane topu, yılanların hareketini ve kendi etrafında dönen katip figürünü kontrol eden mekanizmaları harekete geçiriyor.

Kâtibin kalemi yarım saatte 7 buçuk dereceye gelince kuş ötüyor. Deliklerden birinin yarısı beyaza dönüyor. Balkonda oturan adam sağ tarafındaki şahinin gagasından elini kaldırıyor. Sol elini sol tarafındaki şahinin gagası üstüne koyuyor. Sağındaki şahinin gagasından sağdaki yılanın ağzına bir top düşüyor. Yılan topu filin sağ omuzundaki vazoya bırakıyor. Filin seyisi balta ile filin basına hamlede bulunuyor. Sopalı sol elini kaldırır ve filin basına vuruyor. Top filin göğsünden çıkıyor. Karnında asılı bir çan üzerine düşerek ses çıkarıyor. Böylece saat yarım saatin geçtiğini bildiriyor. Kâtibin kalemi derece işaretlerinin dışına geliyor. Bundan sonra aynı işlemler sol taraftaki şahin ve yılan için tekrarlanıyor. Bir delik tamamen beyazla örtüldüğünde de bir saat geçmiş demek oluyor.

Çarpıcı bir mühendislik dehasına sahip El-Cezeri’nin diğer iki önemli saati ise Kale ve Mum Saati.

Kale Saati, zamanı göstermenin yanında astrolojik bir yapıya da sahip. Güneş ve Ay’ın konumlarına göre Zodyak haritası hakkında da bilgilendiriyor.

Mum Saati ise dahi mühendisin en sofistike icatlarından. Özel haznesinde yer alan mum yanarak eridikçe o anki saati gösteren sayıların içini dolduruyor ve zamanı gösteriyor. El Cezeri’nin bu saati ilginçleştiren en önemli özelliği ise günümüzde ampüllerde kullanılan bayonet sisteminin tarihteki ilk kullanımına evsahipliği yapması.

Cizre yaklaşık 900 yıl önce böyle şeylere şahitlik ediyordu. Aklımızda yeri olsun.

Robot ve sibernetik biliminde ilk çalışmaları yapan Bilimci El-Cezeri'nin otomatik makineleri günümüzdeki emsallerin temel taşlarını oluşturuyor. İlk robotu tasarlayıp üreterek çalıştıran El-Cezeri'nin Leonardo da Vinci'ye dahi ilham kaynağı olduğu düşünülüyor.

3 Yorum

Yorum yazmak için tıklayın

Yorumunuz:

e-Bülten Aboneliği