Çin hükümeti, toplumun davranışlarını gözetleyip vatandaşları ‘sosyal kredi’lerine göre sıralayan devasa bir sıralama sistemi kuruyor. İlk kez 2014 yılında duyurulan sosyal kredi sisteminin 2020 itibariyle tamamen kullanıma hazır hale gelmesi bekleniyor. Ancak sistem şu anda milyonlarca insan üzerinde deneniyor.
Sistem şu anda parçalara ayrılmış halde. Bazıları belediye meclisleri tarafından yürütülürken bazıları kişisel verilere sahip özel teknoloji platformları tarafından yürütülüyor.
Özel kredi puanı gibi, kişinin sosyal puanı da davranışlarına bağlı olarak artıp azalabiliyor. Sistemin tam olarak nasıl işlediği muamma ancak kötü şekilde araç sürmek, sigara içilmeyen yerlerde sigara içmek, çok fazla video oyun satın almak ve çevrimiçi ortamda sahte haber yaymak cezalandırılabilir davranışlar arasında yer alıyor.
Çin, sosyal kredi sistemi kapsamında vatandaşların seyahat özgürlüğünü kısıtlamaya başladı bile. Mart ayında alınan bilgilere göre, sosyal kredi puanı düşük 9 milyon vatandaş yurt içi uçuş biletleri almaktan men edildi. 3 milyon kişiye ise trende birinci sınıf bilet alma konusunda yasak getirildi. Sistem tam olarak kullanılır hale geldiğinde özellikle kötü yolcular cezalandırılacak. Potansiyel uygunsuz davranışlar arasında biletsiz şekilde trene binmek, çıkış kapısının önünde oyalanmak veya sigara içilmeyen alanlarda sigara içmek var.
İnternet hızını kesmek
Bu konunun işleyişiyle ilgili detaylar henüz net değil. Foreign Policy‘nin haberine göre, kredi sistemleri insanların faturalarını zamanında ödeyip ödemediğini kontrol ediyor. Bu anlamda bir finansal kredi takipçisi gibi işliyor ancak aynı zamanda ahlaki boyutu da var.
Diğer öne sürülen cezalandırılabilir suçlar arasında video oyunlara çok fazla vakit ayırmak, önemsiz şeyler için para harcamak ve sosyal medyada paylaşmak var. Özellikle terör saldırıları veya havalimanı güvenliğiyle ilgili olmak üzere, sahte haber yaymak da cezalandırılabilir suçlar arasında sayılacak.
Vatandaşları en iyi okullara girmekten alıkoymak
Beijing News‘un haberine göre, geçtiğimiz yıl askerlik görevini yapmayı reddeden 17 kişinin yükseköğretim kurumlarına kaydolmaları ve liselere başvurmaları engellendi.
Düşük sosyal kredi puanına sahip vatandaşların çocuklarını yüksek ücretli özel okullara kaydettirmelerinin de engelleneceği söyleniyor. Ancak bu politikanın yürürlüğe konup konmadığı net değil.
En iyi işlerde çalışmayı engellemek
“Güveni sarsan” bireylerin, hükümete ait şirketlerde ve büyük bankalarda yöneticilik işleri yapmasının engelleneceği de söyleniyor. Dolandırıcılık ve yolsuzluk gibi bazı suçların da sosyal kredi sistemi üzerinde büyük etkisi olacağı düşünülüyor.
En iyi otellerde konaklamayı engellemek
Geçmişte askere gitmeyi reddeden kişilerin bazı otellerde kalmalarının engellendiğine şahit olduk.
Rejim, vatandaşları cezalandırdığı gibi kimi zaman da ödüllendiriyor. Konuyla ilgili bilgi sahibi olan birinin açıklamasına göre, sosyal kredi puanı iyi olan kişilerin Avrupa gibi yerlere yaptığı seyahat başvurularının süreci daha hızlı işliyor.
Kimliği açıklanmayan bir kadın, 2015 yılında BBC‘ye yaptığı bir açıklamada, sosyal kredi puanı iyi olduğu için bir otele rezervasyon yaparken depozito ödemek zorunda kalmadığını belirtmişti.
Açıkça “kötü vatandaş” olarak adlandırılmak
2016 yılında çıkan bir hükümet bildirimi, şirketlerin vatandaşları işe almadan veya kontrat imzalamadan önce kara listeye başvurmalarını tavsiye ediyor.
Ancak vatandaşlar kara listeye eklenmeden önce mahkemeler tarafından bilgilendirilecek. Ayrıca ihbarnameyi aldıktan sonraki 10 gün içinde temyize başvurmalarına izin verilecek.
Listenin ne zaman uygulamaya konacağı bilinmiyor ancak halihazırda bir kara liste prototipi var ve daha önce insanları cezalandırmak için kullanıldı. 2015 yılında listeye alınan Li Xiaolin adlı bir avukat, bir iş gezisi sırasında eve dönmek için uçak bileti alamadığını söylüyor. Ayrıca Xiaolin listeye olduğu için kredi kartı başvurusu da yapamamıştı.
“İyi vatandaş” için de liste var
BBC‘nin haberine göre, Çin’in en büyük arkadaşlık sitesi Baihe iyi vatandaşların profillerini öne çıkarıyor. Bu vatandaşlara elektrik faturalarında indirimler uygulanıyor, depozito ödemeden bir şeyler kiralayabiliyorlar ve bankalarda daha iyi faiz oranlarına sahip oluyorlar. Bu avantajlar, Çin’in doğusundaki Rongcheng şehrindeki vatandaşlara sunuluyordu.
Bazı vatandaşlar sistemden memnun
İsmini sadece “Chen” olarak paylaşan 32 yaşındaki bir girişimci “Son 6 ayda insanların davranışlarının çok daha iyileştiğini hissediyorum. Mesela araba kullanırken yaya geçitlerinde her zaman bekliyoruz. Çünkü beklemezseniz puanınız azalıyor. Başlangıçta puanımız azalacağı için endişelenip duruyorduk ama sonra sisteme alıştık.” diyerek uygulamadan duyduğu memnuniyeti dile getirdi.
Yorumunuz: