Bilimsel makalelere ücretsiz erişim eklentisi

Bilimsel makalelerin ücretsiz ve yasal kopyalarını bulmanızı sağlayan bir eklenti olan Unpaywall araştırmacıları, erişime açık kaynakların durumunu ortaya koyan geniş çaplı bir çalışma gerçekleştirdi. Elde edilen sonuçlar, bilimsel bilgiye ulaşmanın önünde birtakım engeller olduğunu ortaya koydu. Araştırmanın sonuçları Peerj Preprints‘te yayımlandı.

Ekip çevrimiçi olarak erişilebilen 300 bin dergi makalesinin durumunu analiz etmek için üç farklı örnek alma yöntemi kullandı. Sonuç olarak, akademik çalışmaların tamamının yüzde 28’lik gibi büyük bir kısmının (yaklaşık 19 milyon makale) erişime açık olduğu anlaşıldı. Ekip, makalelerden daha fazla insanın tarafından faydalanması için makalelerin ücretsiz şekilde sunulması trendi devam ederse, erişime açık kaynaklarda “yakında çok büyük değişiklikler yaşanacağını” belirtti. 2015 yılında yayımlanan makaleler incelendiğinde, bütün makalelerden yüzde 45’inin açık erişimli olduğu görüldü.

Ayrıca, insanlar eski araştırmalardan çok yakın zamanda yayımlanan araştırmaları okumaya daha meyilli olduğu için ücretsiz makalelerle karşılaşma olasılığımız giderek artıyor. Unpaywall eklentisi kullanıcıları görüntüledikleri makalelerin yüzde 47’sinin açık erişimli olduğunu gördü. Geçmişteki oranlarla karşılaştırıldığında oldukça yüksek bir oran.

Ekip üyelerinden Jason Priem, “‘Elimde işinize yarayacak bir şey var ama bana para vermezseniz erişmenize izin vermem’ mantığındaki iş modeli artık eskidi. Çok uzun zamandır kullanılıyor ve yine küçük bir topluluk tarafından da olsa kullanılmaya devam edilecek gibi duruyor. Bunun sebebi, fon sağlayıcıların gereksiz yere para talep eden araştırmaları artık fonlamak istememesi.” dedi.

Yasal olmayan yollar da var

Açık erişimli kaynaklardan bahsederken milyonlarca akademik makaleye yasal olmayan yollarla erişmenizi sağlayan Sci-Hub‘dan bahsetmemek olmaz. Araştırmaların ücretsiz ve yasal kopyalarına erişim sağlayan Unpaywall gibi araçların aksine, Sci-Hub ‘Bilimin Pirate Bay’i’ olarak adlandırılıyor. Priem, “Sci-Hub’la ilgili hoşuma giden birkaç nokta var. Birincisi, insanlara makale okumak için yasal olmayan yollara başvurulması gerektiği gerçeğini hatırlatıyor. Ayrıca dünyadaki bütün makalelerin açık erişimli olacağı bir geleceğin bizi nasıl güçlendireceğini görmelerini sağlayabilir. Öte yandan, Sci-Hub hiçbir şekilde yasal değil. Hal böyle olunca sitenin uzun vadede sürdürülebilirliği açısından sorunlar yaşanabilir.” dedi.

Günümüzde olaylar çok hızlı gelişiyor. Örneğin Unpaywall geçtiğimiz Nisan ayında çıktı. Yakın gelecekte daha fazla değişiklik görmemiz mümkün görünüyor. Araştırma için hangi yolu tercih ederseniz edin, bilim ve akademik çalışmalara bütün insanlık tarihinden daha fazla erişimimiz olduğunu bilmekte fayda var.

Kaynak: Science Alert